HISTORIA SZKOŁY HANDLOWEJ
W MIŃSKU MAZOWIECKIM
W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Gdy w 1918 roku, po 123 latach niewoli, pękły sztuczne granice dzielące naród polski, zaczęto odbudowywać szkolnictwo i tworzyć jednolity system oświaty w całym kraju. Oświata w Mińsku Mazowieckim również przeżywała odrodzenie.

            Pani Maria Tołkaczewska otrzymała od Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pozwolenie na założenie i prowadzenie w Mińsku Mazowieckim „Szkoły Handlowej Żeńskiej”/pismo z dn. 17 maja 1920 r. No 1778/20S. III/. Kierownikiem szkoły w roku szkolnym 1920/21 został p. Antoni Tołkaczewski. Decyzja ta została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym z dn. 25 czerwca 1920 r. poz. 104 No 15(35).

Ogłoszenie w sprawie warunków pierwszego naboru do Szkoły Handlowej Żeńskiej
w Mińsku Mazowieckim zostało opublikowane w Gazecie Urzędowej Mińska Mazowieckiego Nr 24 w dniu 16 czerwca 1920 roku w brzmieniu:

„Egzaminy wstępne odbywać się będą od 22 do 30 czerwca

Z początkiem roku szkolnego otwarte zostaną klasy III, IV, V, VI.

Bez egzaminu przyjmuje się kandydatki po ukończeniu 4 oddziałów szkoły powszechnej do klasy III, po ukończeniu 6 oddziałów do klasy IV.”

            Antoni Tołkaczewski był profesorem nauk handlowych, a Maria Tołkaczewska nauczycielem języka francuskiego i niemieckiego.

Pierwszą siedzibą szkoły był murowany jednopiętrowy budynek przy skrzyżowaniu – obecnie ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego i kardynała S. Wyszyńskiego – wtedy zaś ulic Karczewskiej 47 /po zmianie 44/ i Sewerynów. Szkoła mieściła się na pierwszym piętrze i zajmowała kilka pomieszczeń – pokój przełożonej, sekretariat, sale lekcyjne, pracownia krawiecka, biblioteka, pokój nauki /z wydzieloną częścią na zbiory towaroznawstwa/, świetlica, pomieszczenia na przerwy, pracownia krawiecka. Niestety szkoła nie posiadała sali gimnastycznej, dlatego korzystała z boiska na „Stankowiźnie”. Sale lekcyjne były skromnie wyposażone. Znajdowały się w nich ławki cztero- lub dwuosobowe, bez oparcia.

Szkoła była 3-letnią średnią szkołą handlową, a głównym jej celem było przygotowywanie dziewcząt praktycznie i teoretycznie do pracy zawodowej dla potrzeb handlu, przemysłu i banków. Uczennice uczyły się także haftu. Uruchomiono także klasę przygotowawczą istniejącą do 1928r. dla dziewcząt, które nie ukończyły pełnej szkoły powszechnej jako uzupełnienie edukacji.

W szkole nauczano takich przedmiotów jak: religia, jęz. polski, jęz. niemiecki, matematyka, fizyka, historia, nauka o Polsce współczesnej, geografia, księgowość, korespondencja, arytmetyka handlowa, nauka o handlu, prawoznawstwo, geografia gospodarcza, towaroznawstwo, ekonomia, pisanie na maszynie, stenografia, gimnastyka (informacja na podstawie świadectwa p. Janiny Młoduchowskiej z 1924 r.0.

Po rocznym kierowniu szkołą przez Antoniego Tołkaczewskiego od roku szkolnego 1921/22 nową przełożoną i właścicielką szkoły została Władysława Tatara-Hoszowska zw. Tatarzanką – doktor nauk historycznych. Funkcję tę pełniła przez 4 lata.

Prawdopodobnie od kwietnia 1921 r. w szkole ukazywała się jednodniówka, wydawana jako gazetka uczennic Szkoły Handlowej o tytule „Nad Poziomy” (informacja w miejscowym tygodniku „Wieś” nr 70.

            W 1923 r. rozpoczął działalność w szkole samorząd z prezydentką na czele, w którym działało siedem komisji: skarbowa, oświatowa, higieniczna, sportowa, samopomocy, artystyczna i sądowa. Samorząd działał pod kierunkiem grona nauczycieli i patronatem przełożonej.

Również w 1923 roku założono szkolną spółdzielnię pod nazwą „Jutrzenka”. Prowadziła ona sklepik, w którym sprzedawano artykuły piśmienne, książki i kanapki wykonywane przez uczennice. Dzięki dochodom spółdzielni założono m.in. bibliotekę, a także finansowano przedstawienia.

We wrześniu 1924 r. z inicjatywy kółka ekonomicznego i dzięki zaangażowaniu przełożonej Tatarzanki zaczęto wydawać szkolne pisemko samorządowe pod nazwą „Rzeczpospolita Uczniowska”, która ukazywała się periodycznie dwa razy w roku. Ostatni, zresztą zachowany, 12 numer ukazał się w lutym 1929 roku. Gazeta zawierała sprawozdania z bieżącej pracy Samorządu, sprawozdania z wycieczek, opisy polskich zabytków, przypominała o rocznicach świąt państwowych i rocznicach historycznych oraz prezentowała twórczość uczennic /opowiadania, wiersze i refleksje /.

W roku szkolnym 1924/25 szkoła zmieniła status z prywatnej na społeczną i stała się własnością Towarzystwa Szkoły Handlowej Żeńskiej, a opiekę nad nią sprawował Wydział Sejmiku Powiatowego.

            Od r. szk. 1927/28 szkoła przyjęła nazwę Szkoła Przemysłowo-Handlowa Żeńska. Kierownictwo szkoły znalazło się wówczas w rękach Stanisławy Deduchowskiej, nauczycielki jęz. polskiego. Klasy były liczne – około 30 uczennic w każdej. W szkole działały koła zainteresowań takie jak: koło przyrodnicze, koło historyczno-literackie, koło ekonomiczno-handlowe.

Uczniów obowiązywały surowe reguły zachowania. W zakresie stroju obowiązywały ciemne fartuszki szkolne lub tzw. „krzyżaczki”, a na szczególne uroczystości mundurek składający się z granatowej plisowanej spódniczki i białej bluzki z kołnierzem marynarskim. Na głowie noszono granatowe berety z przypiętym szkolnym metalowym emblematem, a na rękawach obowiązkowo szkolne tarcze. Strojem harcerskim była koszula wkładana na wierzch spódniczki, przepasana skórzanym paskiem, a do koszuli krawat. Na głowie okrągłe czapki z daszkiem. W niedzielę uczniowie z nauczycielem, czwórkami obowiązkowo maszerowali na godz. 9.00 do kościoła.

            Uczniowie posiadali legitymację szkolną i dzienniczki. Szkoła prowadziła dożywianie uczniów – bułką, mlekiem i herbatą. Uczniowie w związku z nauką w szkole ponosili dość duże koszty – opłata czesnego, stancji i dojazdów.

W r. szk. 1934/35, kiedy do szkoły zostali przyjęci chłopcy, szkoła zaczęła nosić nazwę Koedukacyjna Szkoła Handlowo-Przemysłowa, a kierowanie nią przejęła p. Gołębiowska.

Na podstawie sprawozdania z wizytacji przeprowadzonej 12 kwietnia 1934 r. dowiadujemy się, iż szkoła zajmowała „3 klasy, salę rekreacyjną, 1 spory pokój na pracownię krawiecką. Mały pokoik dla zespołu nauczycielek”. Szkoła była skromnie wyposażona. Na wyposażeniu szkoły były 4 osobowe ławki bez oparcia, 1 maszyna do pisania, 3 mapy, 8 liczydeł, biblioteka ze 176 tomami, brak przyrządów gimnastycznych, 2 maszyny do szycia.”

Szkoła została zlikwidowana w 1937 r. z powodu kryzysu finansowego i zmian organizacyjnych w szkolnictwie zawodowym. Jednak z powodu zapotrzebowania na rynku, Stowarzyszenie Kupców Polskich otworzyło 1 września 1938 r. roczną Szkołę Przysposobienia Kupieckiego, która została zapisana w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Nr 4 z dnia 31.05.1939 r. jako Prywatna Koedukacyjna Szkoła Przysposobienia Kupieckiego I stopnia Stowarzyszenia Szkół Handlowych w Mińsku Mazowieckim. Siedziba szkoły nie uległa zmianie – nadal przy ul. Piłsudskiego 52.

Historia Szkoły Handlowej w Mińsku Mazowieckim w okresie międzywojennym została opracowana na podstawie artykułu Pani Krystyny Boguc „ Mińskie Szkoły Handlowe w okresie międzywojennym” opublikowanym w Roczniku Mińskomazowieckim, zeszyt nr 14 z 2006 r. oraz na podstawie dokumentów zgromadzonych przez ZSE.

Okres II wojny światowej

            Wybuch II wojny światowej przerwał istnienie tej szkoły, jednak na krótko. Z inicjatywy mińskich kupców powstała Prywatna Koedukacyjna Szkoła Kupiecko-Handlowa, na którą władze niemieckie wydały zezwolenie 18 kwietnia 1940 r. Jej kierownikiem został Wacław Rzysko.

Zarządzeniem okupanta w r. szk. 1940/41 wprowadzono świadectwa w języku niemieckim i języku polskim. Napis pieczęci szkoły w górnej części miał widnieć w języku niemieckim, a w dolnej części – w języku polskim.

W 1941 r. szkoła została przekształcona na Prywatną Szkołę Handlową Wacława Rzyski. Realizowano w niej program przedwojenny klas I i II gimnazjum.

Szkoła mieściła się w drewnianym budynku przy ul. Kościuszki (obecnie budynek mieszkalny na tyłach PKO, naprzeciwko Telekomunikacji) na posesji płk. Henryka Budkowskiego, twórcy polskiej kawalerii w armii gen. Józefa Hallera, a także w drugim budynku naprzeciwko.

Natomiast na tajnych kompletach w prywatnym domu państwa Serżysko przy ulicy Warszawskiej nauczano przedmiotów zabronionych przez okupanta takich jak: język polski, historia, matematyka, fizyka w ramach realizacji programu klasy III i IV gimnazjum.

            10 lipca 1944 r. Urząd ds. Policji GG Okręg Warszawa wystosował pismo do szkoły nakazujące uporządkowanie budynku z powodu przekazania go Wermachtowi, co nie nastąpiło, gdyż 30 lipca 1944 r. do miasta weszły jednostki Armii Czerwonej.

            Od 1 września 1944 zaczęło działać Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Kupieckie i Liceum Handlowe Wacława Rzyski.

Okres po II wojnie światowej do 1953 r.

W 1946 r. Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego zezwoliło na prowadzenie Prywatnego Koedukacyjnego Gimnazjum Kupieckiego i Liceum Administracyjnego. Dyrektorem Gimnazjum został Wacław Rzysko. 29 października 1946 szkoły zawodowe od władz miejskich otrzymały budynek przy ul. Górnej 3 (obecnie ul. Kościuszki – budynek Zespołu Szkół Salezjańskich).

Minister Oświaty dr St. Skrzeszewski upaństwowił Prywatne Gimnazjum Handlowe, a na jego miejsce powołał 4-letnie Państwowe Gimnazjum Handlowe i 2-letnie Państwowe Liceum Administracyjne. Zarządzenie otrzymało ważność od dnia 1 marca 1947 r.

Od 1 sierpnia 1947 r. dyrektorem szkoły został Alojzy Bracławski. W tym samym czasie szkoła zmieniła nazwę na Państwowe Liceum Spółdzielcze.

Od 1949 roku szkoła znalazła się pod zarządem Dyrekcji Okręgowej Szkolenia Zawodowego w Warszawie. Szkoła zajmowała wtedy 6 sal: 4 sale wykładowe, 1 gabinet towaroznawczy i fizyczno-chemiczny i 1 sala maszyn do pisania. Inne pokoiki zajmowane były przez administrację szkoły i służbę. W suterenach znajdowały się: kuchnia, jadalnia i magazyny internatu szkolnego. Stan młodzieży wynosił 340 osób w 8 klasach. Zajęcia szkolne odbywały się w dwóch zmianach od godziny 8 do 19.

W 1950 r. szkoła została przemianowana na Państwowe Liceum Administracyjno-Handlowe. Decyzją Dyrekcji Okręgowej Szkolnictwa Zawodowego w roku szkolnym 1951/1952 szkoła została przekazana Centralnemu Urzędowi Szkolenia Zawodowego Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i otrzymała nazwę Państwowe Technikum Handlowe Ministerstwa Handlu Wewnętrznego o 3-letnim cyklu nauczania, realizującym kierunek szkolenia administracyjno-handlowy ze specjalnością finanse przedsiębiorstw handlowych.

W 1953 szkołę przejęła Centrala Rolnicza Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Warszawie o nazwie Technikum Handlowe CRS „ Samopomoc Chłopska” – początkowo
3-letnie, a od 1954 r. 4-letnie. W 1954 r. powstał wydział zaoczny Technikum Handlowego, a od 1957 r. zaoczne Technikum Ekonomiczne. W 1957 r. szkoła zmieniła nazwę na Technikum Ekonomiczne CRS „Samopomoc Chłopska” o 5-letnim cyklu nauczania.
W 1962 r. powołano Zespoł Szkół Zawodowych Centrali Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”.

KALENDARIUM SZKOŁY MIESZCZĄCEJ SIĘ W BUDYNKU

PRZY UL. Z. KAZIKOWSKIEGO 18

Kierownicy i Dyrektorzy Szkoły od roku 1920

Siedziby szkoły handlowej w Mińsku Mazowieckim

1. 1920 – 1939 murowany jednopiętrowy budynek przy skrzyżowaniu – obecnie ulic Marszałka Józefa Piłsudskiego i kardynała S. Wyszyńskiego – wtedy skrzyżowanie Karczewskiej 47 po zmianie 44 i Sewerynów); szkoła mieściła się na pierwszym piętrze

2. 1940 – 1946 drewniany budynek przy ul. Kościuszki (obecnie budynek mieszkalny na tyłach PKO, naprzeciwko Telekomunikacji) na posesji płk. Henryka Budkowskiego, twórcy polskiej kawalerii w armii gen. Józefa Hallera, a także w drugim budynku naprzeciwko

3. 1946 – 1964 szkoły zawodowe od władz miejskich otrzymały budynek przy ul. Górnej 3 (obecnie ul. Kościuszki 27 – i budynek Zespołu Szkół Salezjańskich).

4. od 1964 r. budynek szkoły przy ulicy Z. Kazikowskiego 18.

Bibliografia

1. Krystyna Boguc, Mińska „Handlówka” 1940-1964, Mińsk Maz., wrzesień 2004.

2. Krystyna Boguc, Mińskie Szkoły Handlowe w okresie międzywojennym, Rocznik Mińskomazowiecki, Zeszyt 14, Mińsk Maz., 2006.

3. Stefan Stępniewski, Historia i teraźniejszość Zespołu Szkół Ekonomicznych w Mińsku Mazowieckim, Mińsk Maz., 2007.

4. dokumenty, zdjęcia zgromadzone przez szkołę (dokumentacja archiwalna szkoły).